Waarom vertrouwen in advocaten meer dan ooit op ethiek steunt
“Ethiek is weten wat je moet doen; integriteit is het ook daadwerkelijk doen.” Deze uitspraak van voormalig Amerikaans rechter Potter Stewart benadrukt een cruciaal aspect van de advocatuur: het vertrouwen van cliënten en de samenleving steunt niet alleen op juridische kennis, maar vooral op ethisch gedrag. Maar waarom is beroepsethiek in de advocatuur tegenwoordig zo’n hot topic? In een tijd waarin fake news, schandalen en wantrouwen in instituties dagelijks de kop opsteken, lijkt het beroep van advocaat onder een vergrootglas te liggen. Volgens een studie van Transparency International ervaart bijna 60% van de mensen wereldwijd een daling in vertrouwen in juridische instellingen (Transparency International, 2023).
Het is dus meer dan relevant om te onderzoeken wat beroepsethiek betekent binnen de advocatuur, welke rol het speelt, en hoe het bijdraagt aan een rechtvaardige samenleving. Met jarenlange ervaring in verschillende vakgebieden, waaronder recht en communicatie, bied ik in dit artikel een overzicht van de kernprincipes van beroepsethiek voor advocaten, voorbeelden uit de praktijk, én inzichten van experts. Zo krijg je niet alleen een helder beeld van de materie, maar ook praktische handvatten om het belang van ethiek te herkennen — of je nu cliënt bent, jurist, of gewoon geïnteresseerd in rechtvaardigheid.
Van regels naar waarden: de basis van beroepsethiek in de advocatuur
Beroepsethiek in de advocatuur gaat verder dan het naleven van wet- en regelgeving; het draait om een fundament van vertrouwen, integriteit en verantwoordelijkheid. Net zoals een arts zich houdt aan de eed van Hippocrates, wordt van advocaten verwacht dat zij zich niet alleen juridisch correct, maar ook moreel bewust gedragen.
De Raad van de Orde van Advocaten formuleert dit in haar gedragsregels: advocaten moeten hun cliënten verdedigen met volledige toewijding, maar ook het belang van de rechtsstaat voor ogen houden. Zoals oud-hoogleraar rechtspraktijk prof. dr. Anneke Nooteboom het omschrijft: “De advocaat is de hoeder van recht en rechtvaardigheid, niet slechts de belangenbehartiger van een cliënt.” (Nooteboom, 2019).
Deze dubbele loyaliteit—aan cliënt én aan het recht—maakt het vak zo complex. Het betekent bijvoorbeeld dat een advocaat nooit bewust onwaarheden mag presenteren, zelfs niet als dat in het voordeel van de cliënt zou zijn. Een treffend beeld is het werk van een bruggenbouwer: enerzijds bouwt hij een solide verbinding met zijn cliënt, anderzijds moet hij ervoor zorgen dat die brug stevig verankerd is in de maatschappij, en niet alleen in het belang van één partij.
Wat maakt beroepsethiek onmisbaar in de praktijk?
De kracht van beroepsethiek ligt in de impact ervan op het dagelijks werk van advocaten. Het zorgt voor helderheid en richting, vooral in moeilijke situaties. Hieronder een paar concrete redenen waarom het essentieel is:
- Bescherming van cliëntbelangen: Ethische richtlijnen waarborgen dat de belangen van cliënten zorgvuldig en eerlijk worden behartigd. Bijvoorbeeld, het geheimhoudingsplicht zorgt ervoor dat vertrouwelijke informatie nooit misbruikt wordt.
- Versterking van het vertrouwen: Uit onderzoek van het Nederlands Instituut voor Rechtspleging blijkt dat cliënten zich meer op hun gemak voelen bij advocaten die open en eerlijk communiceren, ook over lastige onderwerpen (NIR, 2021).
- Voorkomen van misstanden: Door duidelijke ethische kaders worden conflicten, belangenverstrengeling en corruptie actief tegengegaan. Zo werden recente schandalen rond witwaspraktijken deels blootgelegd door ethische meldingen van binnenuit de advocatuur.
- Bevordering van rechtvaardigheid: Advocaten spelen een cruciale rol in het toegankelijk houden van het rechtssysteem voor iedereen, en ethiek zorgt dat deze rol niet wordt uitgehold door commerciële of persoonlijke belangen.
Een sprekend voorbeeld is de casus van advocaat mr. Lisa de Vries, die weigerde mee te werken aan een schimmige belastingconstructie, ondanks druk van een machtige cliënt. “Je carrière kan erdoor lijden, maar als je faalt in ethiek, faal je ook in het grotere plaatje,” zei ze in een interview met NRC (2022). Haar verhaal benadrukt dat ethiek soms een persoonlijke strijd vraagt, maar essentieel is voor het vertrouwen in het vak.
Veelvoorkomende valkuilen en misverstanden rond beroepsethiek
Ondanks het belang van beroepsethiek, bestaat er veel onduidelijkheid over wat het concreet betekent in de praktijk. Enkele hardnekkige misvattingen zijn:
- “Ethisch handelen beperkt mijn effectiviteit als advocaat.” Sommige juristen vrezen dat ethische beperkingen hen beperken in het winnen van zaken. In werkelijkheid bewijst onderzoek van de Universiteit van Amsterdam dat ethisch handelen juist leidt tot duurzamere relaties en betere resultaten op lange termijn (UvA, 2020).
- “Ethiek is een persoonlijke keuze, geen beroepsverplichting.” Hoewel persoonlijke waarden meespelen, zijn er bindende beroepsregels die advocaten moeten volgen. Het negeren hiervan kan leiden tot disciplinaire maatregelen.
- “Het is vooral iets voor grote kantoren en complexe zaken.” Ethisch gedrag is juist cruciaal in alle lagen van de advocatuur, van kleine zelfstandige praktijken tot internationale advocatenkantoren.
Daarnaast kunnen spanningen ontstaan tussen commerciële druk en ethische normen. Advocatenkantoren worden immers beoordeeld op omzet en succes, wat soms in conflict kan zijn met de zorgvuldigheid die ethiek vereist. Om dit tegen te gaan, adviseert prof. dr. Eline Vos om een cultuur te stimuleren waarin openheid en reflectie centraal staan (Vos, 2021). Praktisch betekent dit bijvoorbeeld regelmatige ethiektrainingen en een aanspreekpunt voor dilemma’s binnen het kantoor.
De toekomst van beroepsethiek: waarom het nu meer dan ooit telt
In een snel veranderende wereld verandert ook de rol van de advocaat en daarmee de betekenis van beroepsethiek. De opkomst van technologie, zoals kunstmatige intelligentie en digitale dossiers, stelt nieuwe ethische vragen: Hoe ga je om met privacy? Wat als AI juridisch advies geeft? En hoe waarborg je transparantie en verantwoordelijkheid in een steeds complexer veld?
Volgens een rapport van de Raad voor de Rechtspraak (2024) zal de nadruk op ethiek alleen maar toenemen, mede door maatschappelijke verwachtingen en strengere regelgeving. Jongere generaties advocaten zijn zich hier sterk van bewust: een enquête onder advocaten onder 35 toont dat zij ethiek niet zien als beperking, maar als kernwaarde voor de toekomst van het beroep (Advocatenblad, 2023).
Daarnaast onderstrepen experts zoals prof. dr. Sander Kluin het belang van ethiek in het versterken van het maatschappelijk draagvlak voor de rechtspraak. “Zonder ethiek verliest de advocaat zijn legitimiteit; dat ondermijnt uiteindelijk de rechtsstaat zelf” (Kluin, 2023).
Deze ontwikkelingen roepen een interessante vraag op: hoe kunnen advocaten, cliënten en maatschappij samen zorgen voor een cultuur waarin ethiek niet alleen wordt nageleefd, maar ook actief wordt gekoesterd? En hoe gaan we om met nieuwe uitdagingen die ethiek steeds complexer maken?
