Wat gebeurt er als je niets regelt?
Stel je voor: je hebt een huis, spaargeld, misschien zelfs kinderen — en dan gebeurt het ondenkbare. Geen testament. Wat dan? Volgens de Nederlandse wet wordt je nalatenschap automatisch verdeeld volgens het versterferfrecht (Rijksoverheid, 2024). Klinkt overzichtelijk, maar dat is het niet altijd. Je partner met wie je samenwoont maar niet getrouwd bent? Die krijgt niets. Je kind met wie je al jaren geen contact meer hebt? Die krijgt evenveel als je andere kinderen. De praktijk laat zien dat dit tot ingewikkelde situaties en juridische conflicten leidt.
Het opstellen van een testament is een onderwerp waar veel mensen liever niet bij stilstaan. Begrijpelijk. Toch raakt het ieder mens — vroeg of laat. In een testament bepaal je zélf wie wat krijgt, wie je vertrouwt om zaken af te handelen, en hoe je voorkomt dat je nabestaanden voor verrassingen komen te staan. Zoals erfrechtspecialist mr. Liesbeth Riphagen het treffend zegt: “Een testament is niet alleen voor rijke mensen. Het is een liefdesdaad naar de mensen die je achterlaat.”
In dit artikel ontdek je wat het erfrecht precies inhoudt, waarom een testament opstellen belangrijker is dan ooit, en hoe je valkuilen kunt vermijden. Je krijgt concrete voorbeelden, heldere uitleg én advies gebaseerd op inzichten van juridische experts. Want of je nu een gezin hebt of alleenstaand bent, een eigen huis bezit of net begint met sparen — dit is kennis waar je nú iets aan hebt.
Wat is erfrecht eigenlijk? Een kijkje onder de motorkap
Het erfrecht regelt wat er gebeurt met jouw bezittingen, schulden en verantwoordelijkheden na je overlijden. In Nederland is het erfrecht wettelijk vastgelegd in Boek 4 van het Burgerlijk Wetboek. Wanneer iemand overlijdt zonder testament, wordt diens erfenis verdeeld volgens het zogenaamde versterferfrecht. De volgorde is vastgelegd: eerst de echtgenoot of geregistreerd partner en kinderen, dan ouders, broers en zussen, en pas daarna verdere familie (Rijksoverheid, 2024).
Dat klinkt overzichtelijk, maar situaties zijn zelden standaard. Denk aan samengestelde gezinnen, ongehuwd samenwonenden of mensen zonder directe familie. Wie krijgt dan wat? En wat als er schulden zijn?
Een testament is de enige manier waarop je kunt afwijken van deze wettelijke volgorde. Je kunt erfgenamen aanwijzen (of juist uitsluiten), legaten toekennen, een executeur benoemen en zelfs regelingen treffen voor minderjarige kinderen. Net als bij een routeplanner: zonder jouw eigen instructies kiest het systeem zelf de weg. En dat leidt niet altijd tot de gewenste bestemming.
Een mooi voorbeeld is de casus van mevrouw Van Dongen (fictieve naam), die samenwoonde met haar partner maar nooit officieel iets vastlegde. Toen zij overleed, moest haar partner het huis verlaten — omdat haar kinderen uit een eerdere relatie wettelijk erfgenaam waren. Met een simpel testament had dit voorkomen kunnen worden.
Wat maakt een testament waardevol in de praktijk?
Een testament is meer dan een juridische formaliteit. Het is een middel om rust en duidelijkheid te scheppen voor je nabestaanden. De waarde ervan wordt vooral zichtbaar in situaties die afwijken van het standaardplaatje:
- Samenwoners zonder huwelijk of partnerschap: zij erven niets automatisch. Alleen via een testament kun je hen opnemen als erfgenaam.
- Samengestelde gezinnen: kinderen uit eerdere relaties kunnen erfgenamen worden ten koste van de langstlevende partner — tenzij dit anders geregeld is.
- Eigen ondernemingen of vermogen: met een testament kun je voorkomen dat een bedrijf stilvalt of verdeeld wordt onder erfgenamen die daar geen rol in spelen.
- Persoonlijke wensen: wil je een kunstcollectie schenken aan een vriend, of een goed doel in je nalatenschap opnemen? Dat kan alleen via testamentaire bepalingen.
Daarnaast kan een testament ook fiscale voordelen opleveren. Met slimme constructies, zoals het opnemen van een legaat, kun je de erfbelasting voor je nabestaanden beperken. Notaris.nl wijst erop dat “met een goed opgesteld testament soms duizenden euro’s aan belasting bespaard kan worden” (Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, 2023).
Het testament biedt dus grip op de toekomst, zelfs als jij er niet meer bent. En misschien nog belangrijker: het voorkomt dat je dierbaren achterblijven met ruzies, onduidelijkheden of financiële zorgen.
Veelgemaakte fouten en misverstanden
Een van de grootste misverstanden is dat een testament alleen nodig is voor rijke mensen of ouderen. In werkelijkheid geldt het belang voor iedereen met een gezin, een woning of zelfs alleen een goed gevulde spaarrekening. Hier zijn enkele klassieke fouten:
- “Mijn partner en ik wonen al jaren samen, dus alles is automatisch geregeld” — Nee. Alleen bij huwelijk of geregistreerd partnerschap is er automatisch recht op een erfenis.
- “Ik heb geen testament, maar mijn kinderen regelen het onderling wel” — In de praktijk ontstaan hier vaak conflicten over wie wat krijgt, vooral bij emotionele of waardevolle bezittingen.
- “Een testament is voor later” — Juist onverwachte situaties, zoals een ongeval of plotselinge ziekte, maken het belang van tijdig vastleggen pijnlijk duidelijk.
Ook gebeurt het regelmatig dat mensen een oud testament hebben dat niet meer aansluit bij hun huidige situatie. Denk aan gewijzigde gezinssamenstellingen, verhuizingen naar het buitenland of financiële veranderingen. Een testament is dus geen document dat je één keer opstelt en dan vergeet — het vraagt om periodieke herziening, net zoals je je verzekeringen of hypotheek af en toe checkt.
Volgens erfrechtdeskundige prof. dr. A. Verstappen van de Universiteit Utrecht is “de grootste fout niet het verkeerd opstellen van een testament, maar het níet opstellen ervan” (Verstappen, 2022).
Waarom testamenten nu relevanter zijn dan ooit
Onze maatschappij verandert snel. Steeds meer mensen wonen samen zonder te trouwen, er zijn meer samengestelde gezinnen dan ooit, en het aantal alleenstaanden groeit gestaag. Volgens het CBS (2023) zal in 2040 bijna een derde van alle huishoudens bestaan uit alleenstaanden. Al deze levensvormen vallen buiten het klassieke erfrecht.
Daarbij komt dat mensen steeds ouder worden en langer vermogen opbouwen — van pensioenen tot vastgoed, van beleggingsrekeningen tot digitale bezittingen. Denk aan crypto, online accounts, of digitale nalatenschappen: wie heeft toegang, wie mag wat beheren?
De toekomst vraagt om een nieuw bewustzijn rondom erfrecht en testamenten. Juridische experts verwachten dat digitale nalatenschap en flexibele gezinsvormen de komende jaren bepalend zullen zijn voor hoe testamenten worden opgesteld (KNB, 2024). Notarissen zullen vaker maatwerk leveren en mensen begeleiden bij scenario’s die voorheen zeldzaam waren.
Een testament is dus niet langer een luxe, maar een basisinstrument voor iedereen die zijn of haar leven bewust wil vormgeven — ook ná het leven.
Dus: wanneer was de laatste keer dat je nadacht over wat er gebeurt als jij er niet meer bent? En wie krijgt dan het laatste woord — jij, of het systeem?
